Modeltekenen | Het grote belang van de juiste belichting van je model
Het juiste licht zorgt voor een spel van licht en schaduw op je model
Goed licht op je model is veel meer dan even een lampje neerzetten
Vaak is het regelen van het licht bij een modeltekensessie een kwestie van even een lampje neerzetten. Soms een sterkere lamp, tot zelfs een ouderwetse bouwlamp aan toe. Maar vaak is het niet veel meer dan "wat licht op het model richten" en daar doe je het model en jezelf als kunstenaar toch echt veel te weinig eer mee aan. Is het uitbalanceren van de belichting bij een fotoshoot bijna een kunst op zich, in de wereld van de kunstmodellen ligt dat toch wel anders. Hier worden de eisen aan het licht een stuk lager gelegd. Maar is dat wel terecht? Of is er ook in de kunstwereld met heel weinig moeite veel meer kwaliteit van de belichting van het model te bereiken?
De overwegingen zijn eerder technisch dan artistiek
In de wereld van de beeldende kunst is belichting van het model vaak slechts een technische overweging in plaats van een artistieke. Maar juist artistiek gezien kan goed uitgebalanceerd licht zoveel meer zijn. Bij een goede, met zorg opgestelde belichting is er eerder sprake van een soort poëtische dans tussen licht en schaduw, die hun best doen om elkaar te versterken.
Bij modeltekenen, waarin kunstenaars werken aan het vastleggen van de menselijke vorm, speelt belichting in feite een doorslaggevende rol voor het te behalen resultaat. Het aanwezige licht bepaalt niet alleen de zichtbaarheid van de details van het model voor de kunstenaars, maar het kan ook de sfeer, het gevoel en zelfs de betekenis van de pose van het model en het er uit voortkomende kunstwerk beïnvloeden. We gaan dit bekijken aan de hand van enkele foto's waar deze verschillen goed zichtbaar zijn.
De essentie van belichting
Belichting bij modeltekenen omvat alle aspecten van hoe het licht op het model valt en hoe dat licht vervolgens weer wordt waargenomen door de kunstenaar. Deze aspecten zijn vooral:
- De bron van het licht;
- De intensiteit van de verlichting;
- De richting waar het licht vandaan komt;
- De kwaliteit van het licht.
Dus die belangrijke aspecten van de juiste verlichting gaan we even tegen het licht houden.
De bron van het licht
De bron van het licht kan variëren van natuurlijk zonlicht dat door de ramen naar binnen valt, tot kunstmatige lichtbronnen, zoals lampen in allerlei soorten en maten. Natuurlijk licht heeft een dynamisch aspect omdat het steeds verandert. Dat licht is sterk afhankelijk van het tijdstip van de dag en het weer waardoor bijvoorbeeld wolken voor de zon komen. Maar een strakblauwe lucht zal weer zorgen voor een wat blauw licht op het model.
Kunstmatige lichtbronnen hebben die problemen niet en bieden ons meer controle over de belichting, waardoor kunstenaars voor de omstandigheden kunnen zorgen die ze nodig hebben voor hun werk. Ook kunstlicht is er in allerlei kleuren die de kleur van huid en kleding kunnen beïnvloeden. LED-licht is bijvoorbeeld groenig en een ouderwetse bouwlamp is uitgesproken geel, tegen oranje aan.
De intensiteit van de verlichting
De intensiteit van het licht verwijst naar hoe helder of gedimd het gebruikte licht is en hoe het verspreid wordt. Een puntvormige lichtbron zal scherpe schaduwen en veel meer en harder contrast tussen lichte en donkere partijen produceren.
 |
| Hard puntlicht, schuin van voren |
Meer diffuus en verspreid licht kan een schaduw voor een groot deel en soms bijna volledig doen verdwijnen en vermindert het contrast juist weer sterk.
 |
| Hard puntlicht, schuin van voren door een witte paraplu |
Diffuus licht, bijvoorbeeld licht dat via een speciale paraplu of een softbox komt, zal subtiele overgangen tussen licht en schaduw mogelijk maken. Willen we een hele sterke diffusie, dan moet het licht niet direct op het model worden gericht, maar bijvoorbeeld op het plafond. Dit indirecte licht is heel diffuus en doet schaduwen bijna volledig verdwijnen.
 |
| Hard puntlicht waarbij de lichtbron op het plafond is gericht. |
Strijklicht zal niet in dank afgenomen worden door het model. Het accentueert het lichaam wat bijzondere effecten geeft, maar ook elke oneffenheid in de huid wordt genadeloos zichtbaar.
 |
| Strijklicht is maar zelden mooi |
Kortom, het goed belichten van je kunstmodel is dus wel meer dan even een lampje op het model richten.
De richting waar het licht vandaan komt
De richting waarin het licht op het model valt, bepaalt hoe schaduwen worden gevormd en hoe de vorm van het model wordt onthuld. Frontaal licht, dat recht op het model schijnt, zal minder schaduwen produceren en meer details onthullen.
 |
| Frontaal licht. De lichtbron bevindt zich bij de kijker |
Zijlicht of tegenlicht zorg voor dramatischer schaduwen en zal vormen meer accentueren. Schaduwen kunnen fors wat invloed hebben op het uiteindelijke resultaat. Een manier om bij zijlicht het harde effect sterk te verminderen is door het inzetten van een reflectiescherm, nog net op de rand van de rechterfoto te zien
De kwaliteit van het licht
De kwaliteit van het licht verwijst naar hoe diffuus of gericht het is. Diffuus licht, zoals dat van een bewolkte dag, zorgt voor zachtere schaduwen en een gelijkmatiger belichting, terwijl gericht licht, zoals het kunstlicht van een spotlight, scherpere schaduwen en meer contrast kan veroorzaken.
Zoals we aan bovenstaande foto's kunnen zien maakt dus wel degelijk uit, wat er voor lichtbronnen gebruikt worden en waar dat licht vandaan komt. Het juist richten van de lichtbron op het model is belangrijk voor de uitstraling van het model.
Sterker nog, de verschillen bij de belichting van een model kunnen tot zodanige verschillen leiden, dat het wel een ander model kan lijken. Ook de weergave van het model zelf kan zodanig verschillen dat een model door het gebruikte licht veel jonger of juist ouder kan lijken. Dus doe het model eer aan en zorg voor prima licht dat met zorg wordt geregeld. Gebruik nooit strijklicht.
Het effect van het licht op de kunstenaar
Licht is heel gemakkelijk te manipuleren
Voor de kunstenaars die modellen tekenen of schilderen, is het begrijpen en manipuleren van de belichting essentieel voor het opzetten van een geslaagd kunstwerk. Enkele manieren waarop belichting het werk van een kunstenaar zal gaan beïnvloeden:
1. De waarneming van vormen bij het model
Belichting onthult de vormen van het model door de vorming van licht, schaduw en contrasten. Een goed belichte lichaamsvorm zal duidelijk gedefinieerd zijn, ook ten opzichte van de omgeving, terwijl slechte belichting de lichaamsvorm kan vervormen of zelfs onherkenbaar kan maken. In het algemeen mag je zeggen dat rondingen door de manier van het belichten sterk vergroot of vrijwel onzichtbaar gemaakt kunnen worden. De plasticiteit (de zichtbaarheid van de rondingen) verandert zeer sterk met het gebruikte licht, zoals we in bovenstaande foto's kunnen zien.
2. Het effect van diepte en ruimte door lichtgebruik
Door het zorgen voor schaduwen en contrast kan belichting de noodzakelijke diepte en ruimte in het uiteindelijke kunstwerk brengen. Dit helpt bij het realiseren van een gevoel van diepte, waardoor het model lijkt lost te komen van het oppervlak van het kunstwerk.
3. Licht bepaalt in sterke mate de sfeer
De sfeer van een kunstwerk wordt dus vaak bepaald door de gebruikte belichting. Heldere, levendige verlichting kan voor een vrolijke en energieke sfeer zorgen. Donkerdere, gedempte en verstrooide belichting zal een meer melancholische of wat mysterieuze stemming tot gevolg hebben. Het is dus een kwestie van het effect dat je na wilt streven en een stukje persoonlijke smaak.
4. Het uitdrukken van de emoties van je model met licht
Belichting kan de uitdrukkingen van emoties van je model benadrukken of vervormen. Goed belichte modellen zullen hun emoties duidelijker en gemakkelijker overbrengen, omdat goed contrast in het licht de mimiek stevig zal versterken, terwijl slechte belichting de uitdrukking kan vervagen of vertekenen.
Technieken voor belichting in modeltekenen
Er is veel mogelijk als we een model goed willen belichten
Kunstenaars hebben verschillende technieken en een scala aan hulpmiddelen tot hun beschikking om belichting effectief te beheersen tijdens een teken- of schildersessie. Deze technieken omvatten bijvoorbeeld:
Het juist positioneren van het model
Het positioneren van het model ten opzichte van de lichtbron kan voor dramatische effecten zorgen. Zijlicht kan bijvoorbeeld meer textuur en diepte onthullen, terwijl frontaal licht de details beter laat zien, maar wel met een lager contrast.
Het gebruik van reflectoren
Reflecterende oppervlakken kunnen worden gebruikt om het licht naar bepaalde gebieden van het model te sturen. Hierdoor worden schaduwen verzacht of juist versterkt.
 |
| Paraplu voor verzachting van het licht op een lampenstandaard bij "Model met Koffie" |
De mogelijke manipulatie van lichtbronnen
Het gebruik van lampen of andere lichtbronnen kan worden aangepast om de gewenste sfeer te bereiken. Denk aan het gebruik van:
- Dimmers (Regelen de intensiteit van het licht);
- Diffusers (Regelen de verspreiding van het licht in de ruimte);
- Softboxen en paraplu's (Regelen de hardheid van het licht op het model);
- Reflectieschermen (Zorgen voor vermindering van schaduwen);
- Absorbtieschermen (Zorgen voor versterking van schaduwen);
- Verschillende reflectoren (Verschillend effect afhankelijk van het soort reflector) ;
- Gekleurde lampen (Zorgen voor extra kleur op het model;
- En kleurenfilters (Zorgen ook voor kleureffecten samen met een witte lamp).
Deze hulpmiddelen kunnen worden gebruikt om de intensiteit en kwaliteit van het licht drastisch te wijzigen en volledig naar je hand te zetten. Door het licht te richten met zogenaamde "deuren" op de reflectoren van de lampen kan het licht exact op het model gericht worden, waardoor dit los lijkt te komen van de achtergrond. Dit geeft vaak een fraai effect.
 |
| In de achtergrond één standaardlamp zonder effecten als diffusors en dergelijke bij "Model met Koffie" |
De plaatsing van je lampen
Lampen worden als het goed is in een verstelbaar lampstatief gebruikt. Daarmee kunnen we met name de hoogte regelen, waarmee het licht op het model schijnt. Dat licht kan bijvoorbeeld van boven komen van een hoog geplaatste lamp of juist van de grond van een lamp in een lage reflector. Zie boven voor foto's van voorbeelden.
Een goede tekenclub zoals bijvoorbeeld "Model met Koffie" beschikt over de nodige apparatuur om dit soort zaken te regelen.
Experimenten met schaduwen
Het bewust manipuleren van schaduwen kan interessante effecten opleveren. Dit kan variëren van het verzachten van schaduwen tot het realiseren van keiharde contrasten die voor de meest dramatische effecten kunnen zorgen.
De rol van belichting in verschillende kunststijlen
Je gewenste stijl bepaalt je lichtgebruik
Veel kunstenaars geven aan in een bepaalde stijl te werken. Die stijl bepaalt dan in hoge mate het soort licht, dat men moet gebruiken om tot een goed resultaat te komen. Verschillende kunststijlen benaderen de belichting op verschillende manieren, wat leidt tot het uniek uitdrukken van je emoties van het menselijk lichaam in kunstwerken. Een paar voorbeelden van kunstrichtingen:
Realisme
In de realistische kunst wordt vaak gestreefd naar nauwkeurige weergave van licht en schaduw, met de nadruk op het zorgen voor de illusie van diepte en levensechtheid op het vlakke schilderdoek.
Impressionisme
Impressionistische kunstenaars benadrukken vaak de emotionele en atmosferische kwaliteiten van het aanwezige licht. Ze leggen daarbij de effecten van natuurlijk licht op het model en de omgeving vast in korte, snelle penseelstreken.
Expressionisme
Expressionistische kunstenaars gebruiken vaak ongewone kleuren en vervormde vormen om de emoties van het model uit te drukken, waarbij ze belichting gebruiken om dramatische contrasten te krijgen die de emoties van het model verder zullen versterken. Het kleurgebruik bij die contrasten doet vervolgens de rest.
Samenvattend
Het goed belichten van een model bij een modeltekensessie kan heel wat meer zijn dan "even een lichtje op het model richten." Het kan de sfeer van de tekensessie en de kwaliteit van het model in grote mate beïnvloeden.
